Ostateczne ustawienie obrazu należy zmierzyć możliwie dokładnie; stano­wi to podstawę dalszej konstrukcji. Maksymalne tolerancje można łatwo zauważyć obserwując wpływ przesunięcia poszczególnych elementów kon­strukcyjnych. Pod tym względem lampa i obiektyw są najbardziej wrażliwe. Lampę po jednorazowym dostrojeniu należy umocować tak, aby można było zmieniać jej położenie w płaszczyźnie obiektywu oraz w płaszczyźnie pionowej. Obiektyw przy ustawianiu ostrości obrazu projekcyjnego po­winien być również ruchomy. W tym zakresie regulacji nie można zmieniać jasności przezrocza (należy to wypróbować już przy konstrukcji doświad­czalnej). Poniżej podano przykład konstrukcji rzutnika do przezroczy. Jako obiektyw użyto Helioplan 1:4,5/75 (tzn. otwór k =4,5, ogniskowa fp = 75 mm) pocho­dzący z powiększalnika. Kwestia dopuszczalnego kąta obrazu nie była tutaj brana pod uwagę, ponieważ powiększalnik nadawał się nie tylko do obra­zów małego formatu, ale również do zdjęć o formacie 6X9 cm. Ze względu na przysłonę tego obiektywu trzeba było zastosować lampę o możliwie małym elemencie świetlnym. Wybór padł na lampę nr 24.1615/12 o maksymalnej wartości Gl wymiaru włókna (doliczając przy włóknach płaskich dochodzący jeszcze obraz lustrzany) wynoszącej ok. 9,5 mm. Kondensor obliczano w następujący sposób: minimalna średnica soczewki wynika z pierwszego warunku dopasowania ze wzoru: Przy przekątnej przezrocza D' = 43 mm (przezrocze małoobrazkowe) i z prze­widzianej odległości h — 15 mm między przezroczem i płaską powierzchnią soczewki od strony przezrocza, w przypadku kondensora dwusoczewkowego otrzymuje się D > 52 mm. Dysponując soczewkami płasko-wypukłymi o średnicy 70 mm i ognisko­wych f = 50, 70, 85, 110 i 150 mm, należy dokonać wyboru, który będzie zależał od drugiego warunku dopasowania dla łącznej ogniskowej konden­sora podwójnego Z całkowitej odległości ogniskowej otrzymuje się ogniskową /ki pierwszej soczewki kondensora Ki (tej od strony lampy): fii —a Kąt ten można zwiększyć, stosując obiektyw o większym otworze przysło­ny. Jeżeli zakup takiego obiektywu jest brany pod uwagę, można wyko­rzystać jego pełen otwór przysłony za pomocą dodatkowej soczewki kon­densora (soczewki od okularów), którą wkłada się między lampę i kon­densor w celu skrócenia ogniskowej kondensora (- 207). Równocześnie trzeba wtedy przesuwać cały zespół, lampy i lustra bliżej kondensora, dopóki obraz lampy znów nie pokryje się z otworem obiektywu. Orienta­cyjną wartość ogniskowej dodatkowej soczewki otrzymuje się ze wzoru: gdzie: a oznacza odległość soczewek 1+-2 mm, w stosunku do /k2 na ogół się ją pomija, podczas gdy ogniskowa /k2 drugiej soczewki (od strony przezrocza) K2 powinna mieć wartość Aa = = (15+1,1-75) = 97,5 mm aby utrzymać telecentryczny przebieg promieni świetlnych między soczew­kami. Wybrano więc jm — 110 mm. Z tego wynika: Za pomocą soczewek kondensora, których ogniskowe odbiegały nieco od obliczonych wartości, wykonano próbę w celu upewnienia się, czy skala powiększenia włókna lampy /?l będzie ostatecznie zgodna z jego obrazem lustrzanym, i stwierdzono, że obraz włókna nie był większy od otworu obiektywu. Przypadek ten zachodzi gdy: Trzeci warunek dopasowania wynika z tego, że otwór obiektywu powinien być taki, aby można było wykorzystać kąt promieniowania źródła światła wynoszący ok. 90° Przy zastosowanym tu obiektywie mającym k = 4,5 otrzymuje się z poniż­szego wzoru zależność: W naszym przypadku kąt a wynosi tylko 41°. gdzie Te, oznacza otwór soczewki starej, k2 oznacza światło obiektywu Na przykład: fc, = 4,5, /K, = 70 mm i ok. k2 = 2,8 = 115 mm (x +9 dpt.) Zastosowano lustro wklęsłe o średnicy D. = 50 mm i promieniu krzywiz­ny r, -40 mm (określono go przez przyłożenie odpowiednich papierowych przy czym kąt u' wynosił 77,5°. Zastosowany filtr świetlny miał średnicę 65 mm i grubość 2,5 mm. wykonaniu opisanej uzyskano wymiary przedstawione na poniższego opisu konstrukcji i wy- Pasowyi jak° WartOŚCi stacyjne i trzeba je do­pasowywać zgodnie z zasadami podanymi w wego . Do tego celu potrzebny będzie kawałek miękkiej blachy aluminiowej o grubości ok. 1 mm i papieru bakelizowanego lub podobnego o grubości ok. 5 mm. Z blachy wycinamy element 1 (piłką włośnicową nasmarowaną rzadkim olejem) i wyginamy go dwukrotnie pod kątem pro­stym. Szczeliny o grubości blachy, w które wkładamy uchwyt lustra 2, uchwyt filtru cieplnego 3 i uchwyt soczewki kondensora 4 oraz otwór okrągły, do bezpośredniego umocowania drugiej soczewki kondensora, wy­cinamy dopiero po wygięciu. Stosownie do wymiaru części 1 wycina się część 5 z papieru bakelizowa­nego z czterema otworami na śruby cylindryczne 6 o gwincie M3, za po­mocą których łączy się elementy 1 i 5. Jeżeli nie chcemy gwintować otworów, równie dobrze można zastosować nakrętkę Następnie z blachy wycinamy części 2+4 o takich samych wymiarach ze­wnętrznych. Aby zapewnić dobry kontakt cieplny z umocowanymi w nich elementami optycznymi, płyty te muszą być dobrze dopasowane. Półosio-we wycięcia muszą mieć średnicę mniejszą o 2-M mm od odpowiednich elementów optycznych (lustra, filtru i pierwszej soczewki kondensora). Każdą z czterech łapek należy najpierw wygiąć do góry pod kątem prostym, założyć element optyczny płaską powierzchnią ku pły­cie, a następnie łapki te przycisnąć do płaskiego podłoża. W ten sposób mocuje się również drugą soczewkę kondensora do części 1. Teraz można wykonać w części 5 odpowiednie wycięcie na lampę i na dostęp chłodzącego powietrza. Kształt tego wycięcia będzie zależał od rodzaju zastosowanej oprawki lampy, która musi być regulowana (jednorazowo) w płaszczyźnie pionowej i poziomej.Oprawkę taką można wykonać samodzielnie. W tym celu najpierw z kar­tonu wykonuje się zwój wzorcowy i przenosi się go na blachę aluminiową, miedzianą lub mosiężną o grubości 1 mm. Po wygięciu na okrągłym kawał­ku drewna o odpowiedniej średnicy, część l' mocuje się za pomocą trzech łopatek do odpowiedniej szczeliny w części 2'. Dłuższa łapka części l' służy do doprowadzenia prądu z bieguna zewnętrznego oprawki lampki Drugi biegun doprowadzenia prądu łączy się ze spręży­nującym zestykiem środkowym. Stanowi go śruba przesuwająca się osio­wo w częściach 2' i 3', która dociskana jest sprężyną do środkowego zestyku lampy. Położenie lampy ustala się przez równomierne przesuwanie czterech śrub M3 na krawędziach części 4'; w tym celu pod główkami śrub mocujących najlepiej umieścić sprężyny dociskowe, które później, przy dostrajaniu po­łożenia lampy w płaszczyźnie, usuwa się. Przy zastosowaniu lamp o napięciu znamionowym powyżej 40 V zewnętrz­ne zestyki należy pokryć materiałem izolacyjnym. Nadają się do tego np. •tabilne termicznie pudełka z tworzywa sztucznego z odpowiednimi wycię­ciami na przeprowadzenie kabla. Przy zastosowaniu uchwytów kupionych wymagania te należy odpowiednio zmodyfikować. Prace nasze zostaną zakończone po wykonaniu elementów 7 i 8, które będą stanowiły płytę podstawy projektora . Wykonuje się je naj­pierw w jednym kawałku i rozdziela się je dopiero po oszlifowaniu kra­wędzi obrabianych. Łączymy je śrubami z częścią 5 (z takiego samego albo nieco cieńszego materiału). stanowi mostek między obudową lampy z jednej strony i uchwy­tem przezrocza, jak również urządzenia do przesuwania obiektywu z dru­giej. Na koniec, pod każdym rogiem płyty podstawy przykręcamy nóżkę gumową (zderzak gumowy). Urządzenie do przesuwania obiektywu w celu ustawienia ostrości obrazu składa się z konstrukcji tubusowej z regulacją gwintową. Budowa takiego urządzenia wymaga posiadania tokarki. Dla majsterkowicza nadaje się inna konstrukcja; nie ma ona krytycznych tolerancji, jest prosta w wykonaniu i bardzo dobrze sprawdza się w praktyce. Działa ona na zasadzie dźwigni i przedstawiono ją na - 215. Blaszany uchwyt obiektywu 11 dzięki podłużnym otworom jest przesu-walny. Luzy między otworami, a wkrętami prowadzącymi tym bardziej utrudniają gładkość przesuwu, im bliżej siebie są te wkręty. Dlatego też należy je maksymalnie rozsunąć, na ile tylko pozwala konstrukcja cało­ (strzałką oznaczono oi obrotu) ści. Wkręty prowadzące można również mocować inaczej niż pokazano na rysunku 215 (przekrój). Wkręty należy wkręcać do końca gwintu w pod­stawę 7, zaś od spodu kontrować nakrętką lub sterować. Sprężyna docisko­wa poprzez lekko nasmarowane podkładki 13 dociska uchwyt do' podsta­wy tak, że powinien on przylegać. Wkręt 15 służy do tego celu, by kątow­nik, w znacznym stopniu obciążony przez obiektyw, nie zmieniał swego położenia podczas przenoszenia urządzenia. W tym celu należy pozostawić luz ~ 0,5 mm między łebkiem wkrętu, a kątownikiem. Podłużny otwór powinien być na tyle szeroki, by wkręt 15 nie ocierał się o jego kra­wędzie. Przesunięcie uchwytu obiektywu w celu ustawienia ostrości odbywa się za pomocą dźwigni 16, która osadzona jest na śrubie 17 wkręconej w obu­dowę JO Dźwignia zaczepia za pomocą kołka 18 (pręt gwin­towany), za otwór znajdujący się w środku linii łączącej obydwa otwory podłużne w elemencie 11; podstawa musi mieć odpowiednie wycięcie na kołek. Umocowanie obiektywu w elemencie 11 zależy od jego zewnętrznego kształtu. Wykorzystanie gwintu jest często niemożliwe, ponieważ mało kto jest w stanie wykonać odpowiednie gwinty. W przyrządzie wzorcowym, gdzie obiektyw wykorzystano łącznie z powiększalnikiem, ponieważ obiek­tyw można było łatwo odkręcać, wybrano nakładkę pierścieniową z zamkiem bagnetowym Nakładkę pierścieniową wykonano ze starego korpusu kondensatora elektrolitycznego (obudowa aluminiowa). Zamiast aluminiowej obudowy kondensora, której obróbka jest dość trudna, można naturalnie zastosować inne „półwyroby" o odpowiednich wymiarach, np. pudełko po filmach. Teraz naszemu rzutnikowi brakuje tylko uchwytu do przezroczy. Jest tutaj cały szereg rozwiązań takich, jak pudełko wrzutowe, urządzenia prze­suwne itp.; można również, jak w przyrządzie wzorcowym, zastosować bardzo praktyczny zmieniacz przezroczy Aspektar, który tylko trzeba od­powiednio umocować. W tym ostatnim przypadku stosuje się trapezowe połączenia stykowe. Element przeciwległy wtyczki trapezowej jest łatwy się w szczeliny płyt podstawy 7, a następnie mocuje za pomocą dwu czo­pów. W celu zwiększenia stabilności urządzenia, elementy 10 i 21 przykręca się za pomocą małych czworokątnych klocków . Aby zabezpieczyć uchwyt przezrocza przed poluzowaniem na uchwycie trapezowym, trzeba go zabezpieczyć na czubku uchwytu. W przyrządzie wzorcowym wykonano to za pomocą małej dźwigni haczykowej. Najprostsze rozwiązanie pokazano na - 219. Na koniec lampę należy nakryć obudową, która będzie zapobiegać roz­chodzeniu się światła na boki, a równocześnie umożliwi swobodną cyrku­lację powietrza chłodzącego. Chłodzenie jest istotnym problemem w przy­padku stosowania lamp o mocy znamionowej powyżej 150 W; wówczas nieodzowne jest stosowanie dmuchawy. Przy mocach lamp do 150 W można obejść się bez dmuchawy, jeśli wykona się tzw. kominek. Wówczas uno­szące się w górę ciepłe powietrze zasysa od dołu powietrze zimne. Zatem zamontowana obudowa musi mieć u dołu i u góry odpowiednie otwory wlotowe i wylotowe powietrza. Wlot powietrza odbywa się przez prosto­kątne wycięcie w elemencie 5 (, które częściowo pokrywa uchwyt lampy i dlatego musi ono być dostatecznie długie. Powierzchnia otworu powinna wynosić co najmniej 6 cm2. Aby ku dołowi nie wydobywało się zbyt wiele światła, które mogłoby oślepiać widzów (niewielkie rozjaśnienie pokoju projekcyjnego jest dopuszczalne a nawet korzystne dla obsługu­jącego), umieszcza się pod spodem cienką blachę lub gruby karton, o ze­wnętrznych kształtach części 5. Podkładkę przykręca się w przestrzeni między elementem 7 i 8 tak, że po obydwu stronach powstaje otwór swo­bodny o powierzchni ok. 3 cm*. Ze względu na wydzielanie się znacznej ilości ciepła, nie można użyć kleju. Wylot powietrza w górnej części obudowy zapewnia konstrukcja wykona-na z pięciu części których rozwinięcie pokazano na. Zaznaczone przerywaną linią krawędzie wygięcia nie muszą być ostre. Część c swoim noskiem musi być przynitowana do wycięć w części a. Części te są ze sobą łączone za pomocą kątownika, który nituje się na wewnętrznej krawędzi Do nitowania stosujemy drut aluminiowy przewodo­wy o grubości 2-7-3 mm; naturalnie można również zastosować połączenia śrubowe (wkręty wpuszczane). Połączenie elementu a z elementem d naj­lepiej wykonać od przodu wkrętami M2-7-M3, co umożliwia demontaż obu­dowy lampy. zabezpiecza przed obciążeniem (uchwyt kablowy itp.). Od zacisku świeczni­kowego do lampy prowadzi się jednożyłowy kabel gumowy. Izolacja z PCW nie wytrzymuje tych warunków termicznych. Przy lampach zasilanych napięciem sieciowym należy zwrócić uwagę na odpowiednią izolację!Praca z lampami niskonapięciowymi jest pod każdym względem dogod­niejsza, jeżeli zaopatrzymy się w odpowiedni transformator. Jednakże wów­czas należy bezwarunkowo dbać o to, aby kabel zaopatrzyć w urządzenie wtykowe, które w żadnym przypadku nie będzie pasowało do gniazdka sie­ciowego! W tych przypadkach nadają się dobrze wtyczki antenowe UKF, koncentryczne wtyczki do prądów wielkiej częstotliwości, połączenia wty­kowe do drugiego głośnika (TGL 68—65) itp. Wtyczki bananowe nie nadają się, ponieważ można je również pojedynczo włożyć do gniazdka siecio­wego.Tych, którzy sami chcą zbudować urządzenie przesuwne do zmiany pr zroczy zainteresuje jedno z możliwych rozwiązań pokazane na -Przykręca się je do części , a wykonuje się z blachy aluminio­wej i tekstolitu. Po montażu, jak również przy każdej wymianie lampy, należy lampę dostroić. Można to wykonać w różny sposób. Najbardziej dogodną metodą jest zastosowanie zamiast przezrocza przesłony z otworem i ocenienie obra­zu włókna oraz położenia jego odbicia lustrzanego na normalnym ekranie. Innym sposobem jest ustalanie odległości obiektywu. Lampę przesuwa się wtedy tak długo w płaszczyźnie pionowej i poziomej, dopóki obydwa obrazy (bezpośredni i lustrzane odbicie) nie będą tej samej wielkości i znajdą się w wymaganym położeniu względem siebie na ekranie w płaszczyźnie obiektywu. Jako ekran nadaje się najlepiej przezroczysty papier; obserwuje się wówczas obraz światła przechodzącego ponieważ obraz padający jest zasłonięty przez rzutnik. Zmniejszenie napięcia lampy przez włączenie opornika szeregowego ułatwia takie dostrojenie — otrzymuje się wtedy ostrzejszy obraz włókna lampy. Na koniec należy wszystkie płaszczyzny i krawędzie przyrządu dokład­nie wygładzić, aby nie różnił się od wyrobu fabrycznego.